مقدمه
پیش از این در مطلب مربوط بهانواع شرکت های تجاری، اجمالاً هفت نوع شرکتی را که قانون تجارت ایران به عنوان قانون مرجع شرکت ها ذکر نموده است، معرفی نمودیم و بیان داشتیم که یکی از این شرکت ها، شرکت های تعاونی هستند که نام آن ها خصوصا برای کسانی که سال های دهه شصت و اوایل هفتاد را تجربه کرده اند، آشناست. اما قانون درباره این شرکت ها چه می گوید؟
هرچند قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ ه.ق در مورد شرکت سهامی عام و خاص و شرکت تضامنی و نسبی به‌طور کامل و جامع صحبت کرده، اما پیرامون شرکت تعاونی مطالب مختصری را ذکر کرده است.
انواع شرکت های تعاونی
قانون تجارت شرکت تعاونی را به دو نوع شرکت تعاونی تولید و شرکت تعاونی مصرف تقسیم می‌کند.
در تعریف شرکت تعاونی تولید آورده است که همکاری عده‌ای از صاحبان حرفه به‌منظور تولید و فروش اشیا و اجناس است.
هم اکنون در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت و معدن، عمران شهری و روستایی و عشایری و نظایر آنها این نوع شرکت تعاونی تشکیل می‌شود.
اما شرکت تعاونی مصرف آن است که مقاصد خاصی را دنبال می‌کند ازجمله:
فروش اجناس لازمه برای مصارف زندگی اعم از این که آنها را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند؛
تقماده ۱۹۳ قانون تجارت بیان می‌کند که تشکیل شرکت تعاونی اعم از تولید و مصرف ممکن است مطابق اصول شرکت سهامی یا برطبق مقررات مخصوصی باشد که با تراضی شرکا ترتیب داده شده است.
تشکیل و اداره شرکت تعاونی
همان‌طور که بیان شده شرکت تعاونی از حیث نوع شرکتی می‌تواند در قالب شرکت سهامی عام که سهام آن برای عموم عرضه می‌شود یا سهامی خاص که سهام آن برای عده‌ی محدودی منتشر می‌شود، تشکیل شود که هرکدام باید از قوانین حاکم بر خود تبعیت کند.
هرچند در شرکت‌های سهامی حداقل میزان سرمایه و حداقل تعداد شرکا معین است اما در شرکت‌های تعاونی تعداد شرکا و سرمایه‌ی شرکت، متغیر و نامحدود است.
در همین راستا شرکا به آسانی می‌‌توانند سهام خود را بین اعضا معامله کنند و محدودیتی از این حیث وجود ندارد و همچنین هرکس بدون نیاز به برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده و تصمیم‌گیری پیرامون افزایش این سرمایه می‌تواند یک یا چند سهم از شرکت تعاونی را خریداری کند.
در باب قسمت اخیر، که تشکیل شرکت را براساس «مقررات مخصوص که براساس تراضی شرکا باشد» پذیرفته است، باید متذکر شد که این مقررات نباید مخالف با قانون شرکت‌های تعاونی مصوب ۱۳۳۴ و دیگر قوانین مرتبط باشد.
برای تشکیل شرکت‌های تعاونی باید حداقل ثلث سرمایه نقدا پرداخت شود و دو ثلث باقی مانده باید از طرف مؤسسین تعهد شود. اگر در اساسنامه پیش‌بینی شده باشد درصوت عدم پرداخت مابقی سرمایه توسط تعهدکنندگان، می‌توان قسمت پرداخت شده را جزو سرمایه شرکت به‌حساب آورد.
در هر حال در هنگام تأسیس شرکت باید یک سوم از سرمایه پرداخت شده و اگر آورده غیرنقدی باشد باید توسط اعضا تقویم (یعنی معادل پولی آن مشخص شود) و تسلیم شود.
تعداد سهامدار یا عضو در شرکت‌های تعاونی در هر صورت نباید از هفت نفر کمتر باشد که در هنگام ثبت شرکت، آنها باید حداقل ۵۱ درصد از کل سرمایه‌ی شرکت را تقبل کرده باشند.
در شرکت‌های تعاونی سه رکن هیئت مدیره، مجامع و بازرسان فعالیت می‌کنند. هیئت مدیره که منتخب اعضای شرکت هستند صرف‌نظر از تعداد سهام‌شان، یک رأی دارند.